“…
herifçioğlu sen mişel’de koyuvermiş sakalı
neylesin bizim köyü, nitsin mahmut makal’ı
…” (Bedri Rahmi Eyüboğlu )
***
Fakir Baykurt, ” Özyaşam” üst başlıklı sekiz ciltlik anılarında, 1994 yılına kadar olan yaşamını anlatır.
Ailesi, yaşadıkları, Köy Enstitüsü ve Gazi Eğitim Enstitüsü öğrencilik yılları, yurdun değişik yerlerindeki öğretmenliği, yazın yaşamı, kitapların yazılması, basılması, Türkiye Öğretmenler Sendikası (TÖS), yurt dışı öğretmenlik yılları bu yıllar içinde yaşamına giren dostları “Özyaşam”da anlatılan konulardır.
Fakir Baykurt, Köy Enstitülü öğretmen Mahmut Makal’la olan dostluğunu, birlikte yaşadıkları anıları, Mahmut Makal üzerine düşüncelerini “Özyaşam” da ayrıntılı olarak hikaye eder. Mahmut Makal, İvriz Köy Enstitüsü, Fakir Baykurt Isparta Gönen Köy Enstitüsü’nden mezun olup öğretmenliğe başlamıştır. Mahmut Makal memleketi Aksaray’ın (Niğde), Fakir Baykurt da Burdur Yeşilova Kavacık köyünde ilk görevlerini yaparlar.
***
Fakir Baykurt, henüz öğrenciyken yazın yaşamına girdiklerini, her ikisinin de yazarlık yoluna girmesinde Türkçe öğretmenleri Ali İhsan Beyhan’ın etkili olduğunu yazar.
Ali İhsan Beyhan, Köy Enstitülerinin yaratıcılarından İsmail Hakkı Tonguç’un özel görüşme yaptığı öğretmenlerden biri ve öğrencilerini edebiyatla, sanatla, yazma becerisini kullanma ve kazandırma konusunda özel çaba gösteren öğretmenlerden biri.
Önce Gönen, sonra da İvriz Köy Enstitüsü’nde Türkçe öğretmeni olarak görev yapmış bir gerçek öğretmen.
Derslerinde dergilerdeki şiir, öykü, anı, deneme yazılarından parçalar okuyan, enstitü öğrencilerinin yazdıklarını paylaşan ve öğrencilerini yazmaya yönelten bir öğretmen.
Öğrencilerini ders dışında da takip eden, yazdıklarını okuyan, geliştiren, eleştiren, yönlendiren, onlarla uzun sohbetler yapan bir öğretmen olarak hem Fakir Baykurt’un hem de Mahmut Makal’ın edebiyata yönelmesinde etkili olmuş.
***
Fakir Baykurt, edebiyat dergileri aracılığıyla başlayan dostluğu ilerletmek, yüz yüze tanışmak için Aksaray’a, Mahmut Makal’ın Varlık Dergisi’nde yayınlanan yazılardan oluşan “Bizim Köy” kitabında anlattığı köyüne gider. Birkaç yıl sonra Mahmut Makal’ı Burdur’a davet ederek, ağırlar. Yolları birkaç yıl sonra yüksek öğrenim için gittikleri Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü’nde birleşecektir.
Fakir Baykurt Edebiyat, Mahmut Makal’da körler, sağırlar, dilsizlerin eğitimi ile uğraşan Özel Eğitim Bölümü’nde yüksek öğrenim yaparlar.
Mahmut Makal’ın “Bizim Köy” kitabı yayınlandıktan sonra çeşitli yabancı dillere çevrilmiş, ” yurdu kötülediği” gerekçesiyle hakkında davalar açılmış, Mahmut Makal tutuklanarak cezaevine girmiş, hem yurtta hem de yurt dışında ünlenmiştir. Öyle ki; Fakir Baykurt’la birlikte, Ankara’ya geldiğini duydukları Aşık Veysel’i Gazi’de bir konser vermek için çağırmaya gittikleri yoksul otel odasında Aşık Veysel şunları söyleyecektir.
” Yahu Mamıdefendi, ne zaman yolum İstanbul’a düşse, orda herkes Makal Makal deyi seni konuşuyor. Bakıyom ünde beni geçtin. Sen asıl ne iş yapan aslanım?”
***
Gerçekten de, Mahmut Makal yalnız öğretmenler arasında değil” Bizim Köy” de anlattıklarıyla herkesin tanıdığı bir yazar olmuştur.
Şair, ressam yazar Bedri Rahmi Eyüboğlu, yurt gerçeklerinden habersiz aydınları! hicvettiği bir şiirinde Mahmut Makal’dan söz eder.
SAKAL MAKAL YAHUT
Aferin oğlum Ahmet
Bu yolda devam et
Herifçioğlu Sen Mişel’de koyuvermiş sakalı
Neylesin bizim köyü, nitsin Mahmut Makal’ı
Esmeri, sarışını,kumralı, kuzguni, karası
Cebinde dört dilberin telefon numarası
Bir elinde telefon, bir elinde kesesi
Uyyyy!…yesun oni nenesi
Yesun onu nenesi.
***
Mahmut Makal, Bizim Köy’de çocuklara ilkokullarda öğretilen okul şarkısında söylendiği gibi hayali köylerden değil Anadolu köylerinin gerçek sorunlarından söz eder.
Sen ne güzel bulursun
Gezsen Anadoluyu
Dertlerden kurtulursun
Gezsen Anadoluyu
Billur ırmakları var
Buzdan kaynakları var
Ne hoş toprakları var
Gezsen Anadoluyu
Orda bahar başkadır
Yazlar kışlar başkadır
Ah!… Bu diyar başkadır
Gezsen Anadoluyu
Gerçek Anadolu ise yoksuldur, tezekle ısınmaktadır, temizlik anlayışı yetersizdir. Çoğu köyde tuvalet yoktur. Bit yaygındır. Köylülerin, çocukların giyecekleri sınırlıdır. Yetersiz ve kötü beslenmektedirler.
Köylülerin çoğunun ekecek toprağı yoktur. Olan topraklar da verimsizdir. Sulama Olanaklarından yoksundur. Çoğu köylü ağaların toprağında maraba olarak çalışmaktadır.
Köylerde elektrik, su yoktur. Köylülerin yattığı yerler çoğu yerde hayvanlarla iç içedir. Köylü kadınların ayağında ayakkabı yoktur. Yıkanacak banyonun olmadığı köylerde yıkanma da yaygın değildir.
Köylüleri kör inanışlar, hurafeler kuşatmıştır. Köylerde bilimin ışığından eser yoktur.
Mahmut Makal’ın kitabı yıllardır köye gitmeden köyü anlatanlar için ” şamar” gibi etkili olmuştur. Anadolu gerçeğinin bu kadar yalın ve gerçekçi anlatılması siyasetten, edebiyatçısına, yöneticilerine bütün çevrelerde büyük rahatsızlık yaratacaktır.
***
Mahmut Makal, Yer Altında Bir Anadolu ve Memleketin Sahipleri kitaplarında Anadolu gerçeğini anlatmayı sürdürür. Yurdun, Anadolu’nun nasıl bir gerçeklik içinde olduğunu kavramak, kör inanışlar ve hurafelerle gerçeklikten koparılmış köylülerin hayatını anlayabilmek için mutlaka okunması gereken kitaplar olarak düşünülmelidir. Mahmut Makal, yalın bir dil, akıcı bir anlatımla pek çok yazarın yolunu açmıştır.
***
Fakir Baykurt, Özyaşam’ın “Dost Yüzleri” başlıklı 8. cildinde Mahmut Makal’ı gerçekçi biçimde anlatır. Mahmut Makal’ın büyük bir romancı, öykücü olmadığını söyleyen Fakir Baykurt, “ama bir tür günlük tekniği kullanarak yazdığı kitaplar önemlidir, Yaşar Kemal de içimizde olmak üzere, hepimizin yolunu açan odur; köy konularını yazarak adlarımızı, yapıtlarımızı yayın dünyasına kabul ettirmenin iklimini, havasını yaratan odur…” tespitini yapar.
Mahmut Makal, hem sağcı hükümetlerin ve yazarların hem de kendini “solcu” olarak niteleyip, köy gerçekliğini anlatan Köy Enstitülerinden yetişen öğretmenlerin yarattığı edebiyatı küçümseyen, aşağılayan sözde aydınların tutumundan etkilenmeden yazarlık çabalarını sürdüren bir yazardır.
Sürekli okuyan, yurt sorunlarını canla başla düşünen, her koşul altında ödünsüz yazan ve gerçekçi, yalın bir dille anlatmayı başaran Mahmut Makal’a selam olsun.
(İNSANCIL DERGİSİ’nin Mayıs 2018 tarihli 334. sayısında yayınlanmıştır.)
